Çocuklarda Kitap Okuma Alışkanlığı Geliştirilmesi

Okuma alışkanlığı, bireyin okuma eylemini bir ihtiyaç olarak görmesi ve bunu yaşam boyu sürdürmesidir. Ancak bu alışkanlık, sadece harfleri birleştirmekten ibaret olan "temel okuryazarlık" ile karıştırılmamalıdır. UNESCO verilerine göre ülkemizde temel okuryazarlık oranı %95,6 seviyesindedir; fakat asıl hedefimiz, bireyin okuduğunu sosyal ve kültürel hayata entegre edebildiği "işlevsel okuryazarlık" ve nihayetinde bunu bir yaşam biçimi haline getirdiği "okuma alışkanlığı" düzeyidir.

Bu yazıda, okuma alışkanlığının akademik başarıya olan matematiksel etkisinden, bir çocuk kitabının sahip olması gereken milimetrik teknik özelliklere kadar tüm detayları bulacaksınız.

Amerikan Kütüphaneler Derneği, bireylerin okuma alışkanlıklarını okudukları kitap sayısına göre şu şekilde sınıflandırmaktadır:

• Az Okuyanlar: Yılda 1-5 kitap.
• Orta Düzey Okuyanlar: Yılda 6-20 kitap.
• Çok Okuyanlar: Yılda 21 ve üzeri kitap.

Okuma alışkanlığı kazanmış bir birey, analiz, sentez ve değerlendirme gibi üst düzey bilişsel basamaklara, okumayanlara göre çok daha hızlı ulaşır. Ayrıca duyuşsal açıdan bakıldığında, okuma alışkanlığı bireyin sadece kendini değil, çevresindeki insanların duygularını da tanımasını sağlar. Günümüzde artan şiddet olayları ve tahammülsüzlüğün temelinde, çocuklukta edinilemeyen bu duygusal yönetim becerilerinin eksikliği yatmaktadır.

Çocukların kitapla ilişkisi doğumdan, hatta anne karnından başlar. Her yaşın kendine has bir "ilgi odağı" vardır.

Bu dönemde görsellik ve dokunsallık ön plandadır.

• Materyaller: 0 yaş grubunda keçeden yapılmış, dokunsal kitaplar tercih edilmelidir.
• Türler: Ninniler, tekerlemeler, bilmeceler ve kısa şiirler çocuğun dil gelişimini destekler.
• Öneri: Anne karnından itibaren bebeğe kitap okunması, çocuğun sese aşinalığını ve hazırbulunuşluğunu artırır.

Çocukların hayal dünyasının en geniş olduğu evredir. Bu dönemdeki çocukların %75'i masal okumayı tercih eder.

• İlgi Alanları: Fabllar (hayvanların konuştuğu hikayeler), destanlar ve efsaneler.
• Neden Destan? Destanlarda yer alan yinelenen, ahenkli ifadeler ve akıcı anlatım çocukların özellikle ilgisini çeker.

Çocuğun sosyalleştiği, "kendi başının çaresine bakma" temasının ilgisini çektiği dönemdir.

• Cinsiyet Ayrımı: 10 yaş civarında okuma ilgilerinde farklılaşmalar başlar. Erkek çocuklar daha çok serüven, macera ve destan türlerine yönelirken; kız çocukları okul ve ev yaşamını konu alan, gerçek dünyayı yansıtan kurgulara ilgi duyar.
• Tema: Sosyalleşme ve günlük yaşam problemlerini çözme becerisi kazandıran kitaplar popülerdir.

Soyut düşünme becerisinin geliştiği bu evrede çocuklar seyahat kitapları, biyografiler, tarihi romanlar, gazete ve dergilere yönelir.

• Hassas Konular: Ölüm, hastalık veya kayıp gibi zorlu yaşam deneyimlerini işleyen kitaplar, bu yaş grubundaki çocukların hayata hazırlanması için okutulmalıdır.

Bir kitabın "çocuk kitabı" sayılabilmesi için sadece kapağının renkli olması yetmez. "Çocuğa görelik", kitabın hem fiziksel (biçimsel) hem de içeriksel olarak çocuğun gelişim düzeyine uygun olmasıdır.

Ebeveynlerin ve öğretmenlerin dikkat etmesi gereken, sınıflara göre belirlenmiş standartlar şunlardır:

1. Sınıf: Punto: 20-24 punto. Resim Oranı: Sayfanın 3/4'ü resim, 1/4'ü yazı. Satır Aralığı: 2 satır aralığı.

2. Sınıf: Punto: 18 punto civarı. Resim Oranı: Yarı yarıya (1/2 resim, 1/2 yazı).

3. Sınıf: Punto: 12-14 punto. Resim Oranı: Bazı sayfalar tamamen yazılı olabilir, resim azalır. Satır Aralığı: 1.5 satır aralığı.

7. ve 8. Sınıf: Punto: 10-11 punto. Resim Oranı: Tamamen resimsiz metinlere geçiş. Satır Aralığı: Tek satır aralığı.

Önemli Uyarı: Kağıt kalitesi dayanıklı olmalı ve kapak "gel beni oku" dedirtecek kadar estetik tasarlanmalıdır.

Kitaptaki metin ile resim birebir örtüşmelidir.

• Hatalı Örnek: Metin "beyaz, pembe ve sarı çiçekler"den bahsederken, resimde sadece mor ve sarı çiçeklerin olması, çocuğun kitaba olan güvenini sarsar.
• Otoriter Dil: Kitap "Şunu yapmalısın, yapmazsan üzülürsün" gibi didaktik/otoriter bir dil kullanmamalı, çocuğu ideolojik bir nesne olarak görmemelidir.

Çocuk gerçekliği, yetişkin mantığını bir kenara bırakıp olayları çocuğun kendine has mantık örgüsüyle kurgulamaktır.

Çocuk Gerçekliğine Örnekler:

• Terzi Örneği: Günlerin kısalıp gecelerin uzadığını duyan bir çocuğun, gökyüzünde bir terzi olduğunu, bu terzinin gündüzden makasla kesip geceye diktiğini hayal etmesi.
• Gökkuşağı Örneği: Annesinin astığı renkli çamaşırların sularının buharlaşıp gökyüzüne çıktığını ve gökkuşağını oluşturduğunu düşünen çocuk.
• Güneşin Uykusu: "Güneş nereye gidiyor?" sorusuna, "Yorulduğu için bulutların arkasına saklanıp uyuyor" cevabının verilmesi.

Okuma alışkanlığı sadece Türkçe dersini değil, tüm branşları etkiler.

• Matematik İlişkisi: Problemi anlamak, çözümün yarısıdır. Okuma becerisi gelişmiş çocuklar, matematik problemlerini analiz etmede daha başarılıdır.
• Sınav Başarısı: Yapılan araştırmalarda, çok okuyan öğrencilerin %61'inin akademik başarısının yüksek olduğu görülmüştür.

Okuma kültürü oluşturmak için uygulanabilecek yaratıcı ve pratik yöntemler:

• Dağınıklığa İzin Verin: Çocuğu sadece masada okumaya zorlamayın. Kitaplar evin her yerinde bulunabilsin.
• Kitaplı Oyunlar Kurun: Evde bir "hazine avı" düzenleyin. İpuçlarını kitapların içine saklayın.
• Önce Kitap, Sonra Film: Popüler bir eserin önce kitabını okutun, sonra filmini izleyip farkları tartışın.
• Kitap Paylaşım Grupları: Apartman komşuları arasında kitap değiş tokuşu yapılan günler düzenleyin.
• Model Olma: Anne-baba, dede, anneanne gibi figürlerin kitap okurken görülmesi çocukta "herkes okuyor" algısı yaratır.
• Özel Defter Tutma: Çocuğun okuduğu kitaplardan beğendiği cümleleri not alacağı özel bir defteri olsun.

Okuma alışkanlığı, çocuğu zorlayarak değil; ona uygun (çocuğa görelik), onun dünyasına hitap eden (çocuk gerçekliği) materyaller sunarak ve en önemlisi ona model olarak kazandırılır. Çocukların kitapları reddetme veya eleştirme hakkına saygı duyulmalıdır. Erken yaşta atılan bu tohumlar, çocuğun sadece akademik başarısını değil, tüm yaşamı boyunca dünyayı algılama biçimini şekillendirecektir.