Çocuklara kitap seçmek, sadece raflardan renkli bir kapak beğenip satın almaktan çok daha derin ve dikkat gerektiren bir süreçtir. Doğru kitap seçimi, çocuğun hem okuma alışkanlığını hem de dünya görüşünü şekillendiren en önemli adımlardan biridir. Bu yazıda, çocuk gerçekliğine uygunluktan eğlence unsuruna, ideolojik yaklaşımlardan çocuğun eleştiri hakkına kadar kitap seçiminde göz önünde bulundurulması gereken hayati kriterleri inceleyeceğiz. Amacımız, ebeveynlerin çocukları için hem eğitici hem de özgürleştirici bir kütüphane oluşturmalarına yardımcı olmaktır.
Kitap İçeriği ve Anlatım Tarzı
Çocuk kitaplarının temel işlevi sadece bilgi aktarmak değil, aynı zamanda çocuğu kitabın dünyasına davet etmektir. Bu nedenle, kitabın içeriği ve anlatım dili seçim yaparken ilk bakılması gereken noktadır.
Eğlence ve Çocuk Gerçekliği
Bir çocuk kitabının olmazsa olmazı, çocuğun okurken eğlenmesidir. Eğlenceyi sağlayan en önemli faktör ise "çocuk gerçekliği" ilkesidir. Kitaplar, çocuğun yaş dönemine ve algı seviyesine uygun olmalıdır. Seçilen eserler çocuğu sıkmamalı, kendi dünyasından izler taşımalı ve okuma eylemini keyifli bir serüvene dönüştürmelidir.
Eğitimde Otoriterlikten Kaçınma
Çocukların okudukları kitaplardan bir şeyler öğrenmeleri, bir vizyon kazanmaları elbette önemlidir. Ancak "eğitici kitap" kavramı yanlış yorumlanmamalıdır. Kitaplar, çocuğa parmak sallayan, üstten bakan otoriter bir dille ders vermemelidir. Bunun yerine, anti-otoriter bir yaklaşım benimsenmeli; verilmek istenen mesaj veya amaç, çocuğun gözüne sokulmadan, hikayenin doğal akışı içinde sezdirilmelidir. Kitabın bir amacı olmalı, ancak bu amaç baskıcı bir öğreticiliğe dönüşmemelidir.
İdeolojik Yaklaşım ve Özgürleşme
Dikkat edilmesi gereken bir diğer kritik unsur, çocuğu bir "ideolojik nesne" olarak gören metinlerden uzak durulmasıdır. Kitaplar çocuğu belli kalıplara sokmaya çalışmak yerine, onu hayata dokunduran ve zihnen özgürleştiren nitelikte olmalıdır. Çocuğun bireyselliğine saygı duyan eserler tercih edilmelidir.
Çocuğun Sürece Katılımı ve Hakları
Kitap seçimi sadece ebeveynin değil, çocuğun da aktif rol alması gereken bir süreçtir. Çocuğa tanınan özgürlükler, onun kitapla kuracağı bağı güçlendirir.
Seçme Özgürlüğü ve Ebeveyn Kontrolü Dengesi
Çocuklara kendi kitaplarını seçme özgürlüğü mutlaka verilmelidir. Ancak bu özgürlük, ebeveynin denetimini tamamen bırakması anlamına gelmez. Kitabın dışı veya kapağı çok ilgi çekici olsa da, içeriği çocuğa uygun olmayabilir. Ebeveynler, çocuğun seçtiği kitabı arka planda kontrol etmeli; eğer kitapta uygunsuz bir ideoloji veya otoriter bir dil varsa, bunu çocuğa mantıklı bir şekilde açıklamalıdır. "Bunu alma" demek yerine, neden uygun olmadığı çocuğun anlayacağı bir dille anlatıldığında, çocuk bu durumu anlayışla karşılayacaktır.
Eleştirel Bakış ve Reddetme Hakkı
Çocuklara, okudukları metni eleştirme özgürlüğü tanınmalıdır. Örneğin, bir çocuk kitaptaki görselin metinle uyuşmadığını (çiçeklerin rengi vb.) fark ettiğinde, "kitap her zaman doğrusunu yazar" diyerek geçiştirilmemelidir. Aksine, çocuğun bu dikkati ve eleştirisi desteklenmelidir. Eleştiri sadece olumsuz olmak zorunda değildir; çocuk kitap hakkında iyi veya kötü yönde konuşmaya teşvik edilmelidir.
Ayrıca çocuğun bir kitabı reddetme hakkı da vardır. Ebeveynin çok beğendiği bir kitabı çocuk okumak istemiyorsa zorlanmamalıdır. Örneğin, macera kitaplarını sevmeyen bir çocuğa ısrarla bu türü dayatmak yerine, onun ilgisini çeken başka türlere yönelmesine izin verilmelidir.
Yaygın Yanlışlar ve Uygulama Önerileri
Kitap seçiminde doğru bilinen yanlışları düzeltmek ve teorik bilgileri pratiğe dökmek, sürecin sağlıklı ilerlemesini sağlar.
Yetişkin Edebiyatı ve Olgunlaşma Yanılgısı
Toplumda, çocukların yetişkin edebiyatı eserlerini okuyarak daha çabuk olgunlaşacağı yönünde yanlış bir inanç vardır. Ömer Seyfettin veya Kemalettin Tuğcu gibi yazarların eserleri edebiyatımızda önemli bir yere sahip olsa da, bu yazarların tüm eserleri çocuklar için uygun olmayabilir. Bu eserlerin çoğu aslında yetişkinler için yazılmıştır. "Çocuk yetişkin kitabı okursa olgunlaşır" fikrine kapılmadan, çocuğun yaşına uygun, onun için özel olarak üretilmiş nitelikli eserlere öncelik verilmelidir.
Birlikte Okuma ve Gözlem
Doğru kitabı bulmanın en etkili yolu, çocukla birlikte yapılan okuma pratikleridir. Ebeveynler, çocuklarına kısa bir kitap okuyup ardından bu kitap üzerine sohbet etmelidir. "Hangi cümleyi sevdin?", "Hangi bölüm hoşuna gitmedi?" gibi sorularla çocuğun zevkleri keşfedilebilir. Bu gözlemler sayesinde çocuğun hangi türleri sevdiği, hangi anlatım tarzından hoşlandığı tespit edilir ve sonraki seçimler buna göre şekillendirilir. Ayrıca, yakın çevredeki veya evdeki mevcut kitaplar da "kapak özellikleri", "çocuk gerçekliğine uygunluk" gibi kriterlerle hemen değerlendirmeye alınabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Özetle, çocuk kitabı seçimi; çocuğun ilgi alanlarına saygı duymayı, ona seçme ve eleştirme hakkı tanımayı, ancak aynı zamanda nitelikli bir içerik denetimi sağlamayı gerektiren hassas bir dengedir. Kitaplar çocuğu eğlendirirken eğitmeli, ancak bunu yaparken onu bir ideolojik nesneye dönüştürmemelidir. Ebeveynlerin çocuklarıyla birlikte yapacağı okumalar ve kitap üzerine gerçekleştireceği sohbetler, çocuğun edebi zevkini keşfetmenin ve ona en uygun kitabı bulmanın en sağlıklı yoludur. Unutulmamalıdır ki, doğru seçilmiş bir kitap, çocuğa sadece yeni bilgiler değil, aynı zamanda özgür bir düşünce dünyası da kazandırır.